Taka postawa jest niejako fundamentem powodzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej. Nauczyciel jest bowiem z jednej strony wzorcem, a z drugiej nie wolno mu być pomnikiem; wychowawca cechuje się postawą otwartą, co oznacza, że staje się partnerem i towarzyszem ucznia na drodze poznania wartości i kształtowania osobowości. Warto w tym miejscu przytoczyć spójną i przejrzystą wizję postawy nauczyciela, mogącą stanowić swoisty dekalog.

1. Nauczyciel winien mieć świadomość, że przyszłość jego uczniów/wychowanków jest w znacznym stopniu kreowana przez niego i jego działania.
2. Winien szanować godność ucznia, by ten potrafił szanować innych.
3. W relacji nauczyciel-uczeń to nauczyciel musi przyjąć pozycję dorosłego. Taka postawa wyklucza bycie w konflikcie z uczniem.
4. Polecenia kierowane do uczniów winny być przemyślane, a ich wykonanie egzekwowane i oceniane.
5. Uczniowie mają prawo do samodzielności myślenia i własnego osądu.
6. Sukces nauczycielski nierozerwalnie wiąże się ze znakomitym przygotowaniem do lekcji.
7. Nauczyciel ma prawo do błędu, ale jest moralnie zobligowany do jego naprawienia.
8. Autorytet oznacza wiedzę, kulturę i takt.
9. Nauczyciel to przewodnik, ale nie dyktator, zatem proponuje, wspiera i zachęca.
10. Nauczyciel nie oczekuje powierzchownej wdzięczności swoich uczniów/wychowanków².

Z rozmów z uczniami wynika, że od idealnego nauczyciela we współczesnej szkole uczniowie oczekują, aby był wesoły, miał poczucie humoru, był uprzejmy i wyrozumiały, spokojny i przewidywalny. Pragną również, by był cierpliwy i troskliwy. Powinien panować nad emocjami, chcą, by był zrównoważony, bezstronny, wolny od uprzedzeń, potrafił dostrzec w każdym uczniu potencjał, talent, umiał stwarzać warunki do wszechstronnego jego rozwoju. Nauczyciel we współczesnej szkole powinien towarzyszyć uczniowi w rozwoju, obserwując i bezustannie czuwając nad utrzymaniem dobrostanu psychicznego i fizycznego. Rola nauczyciela zmienia się. Jego głównym zadaniem przestaje być jedynie nauczanie, dostarczanie uczniowi szerokiej wiedzy. Nauczyciel wchodzi w rolę towarzysza, obserwatora, doradcy, opiekuna, który dba o autonomię swoją i ucznia, a wspólna praca dostarcza im radość i satysfakcję.

Ważnym aspektem w wizerunku nauczyciela we współczesnej szkole jest autorytet. Termin ten pochodzi od łacińskiego słowa autocritas, które oznacza powagę moralną i odnosi się do: uznania czyjejś powagi, wpływu i znaczenia oraz do człowieka, instytucji, doktryny czy pisma cieszących się szczególną pozycją w jakiejś dziedzinie lub opinii pewnych ludzi.

T. Gordon definiuje autorytet, postrzegając dwa znaczenia:

1. wiedza, doświadczenie, kompetencje (ktoś jest autorytetem w swojej dziedzinie),
2. władza, prawo kontrolowania, prawo wskazywania, moc karania przy naruszeniu reguł postępowania.³

K. Sośnicki natomiast twierdzi, że autorytet jest pewną relacją między dwiema osobami, z których jedna dobrowolnie uznaje wolę tej drugiej, dostosowuje się do niej i jej ulega.⁴ Podobnie interpretuje pojęcie M. Żebrowska, uznając, iż autorytet jest wynikiem dwustronnej relacji między dwiema osobami, dwiema grupami lub osobą i grupą, w przebiegu której jedna ze stron nabywa tendencje do modelowania swojego sposobu myślenia lub ustosunkowania do zachowania reprezentowanego przez drugą stronę.⁵ Literatura przedmiotu dostarcza nam wielu definicji, rodzajów i odmian autorytetu, u którego podstaw zawsze leżą wartości. Jego powstawanie jest wynikiem społeczno-historycznych zmian warunkujących zapotrzebowanie na określone wartości i zanik dotychczasowych. Pożądana jest zwykle sytuacja, w której autorytet intelektualny idzie w parze z moralnym. Powinien łączyć stałe elementy: osobowość człowieka, prestiż i wiedzę, fachowość oraz moralność.

Problem autorytetu wiąże się ze zmianami cywilizacyjnymi i ma swoje stałe miejsce w pytaniach o wychowanie młodego pokolenia. Młodzi ludzie poszukują ustawicznie w otaczającym świecie wartości stałych i pewnych. Wychowanie moralne i rozwój osobowości dzieci i młodzieży we współczesnej szkole mogą być realizowane tylko wtedy, gdy oddziaływanie wychowawcze opiera się na autorytecie nauczyciela.

Do ważnych czynników warunkujących autorytet nauczyciela zalicza się mistrzostwo dydaktyczne (znajomość wielu technik nauczania) i pedagogiczne (znajomość psychiki wychowanków, empatia, zrozumienie, takt pedagogiczny – nieeksponowanie swojej osoby w procesie wychowawczym). Autorytet w pedagogicznym znaczeniu to wpływ wychowawczy osoby na jednostkę lub grupę osób, wynikający z takich cech osobowości nauczyciela, które przyczyniają się do jego powszechnego uznania, szacunku danej społeczności i sukcesów w pracy dydaktyczno-wychowawczej. Nauczyciel powinien nawiązać typ relacji z uczniem, aby być jego przewodnikiem w poszukiwaniu, organizowaniu i posługiwaniu się wiedzą, aby kierować umysłami zamiast je modelować, okazując jednak bezkompromisowość w respektowaniu podstawowych wartości.⁶

Małgorzata Połeć
doradca metodyczny w zakresie języka polskiego
SCDiDN w Siedlcach

^1. Legowicz J.: O nauczycielu. Filozofia nauczania i wychowania, Warszawa 1975, s. 165 [w:] Pituła B.: Wieloaspektowe pojmowanie roli zawodowej nauczyciela
^2. Pielachowski J.: Nauczyciel i jego warsztat pracy, Wydawnictwo Empi, Poznań 1995 [w:] Pituła B.: Wieloaspektowe pojmowanie roli zawodowej nauczyciela
^3. Gordon T.: Wychowanie w samodyscyplinie, IW PAX, Warszawa 1997 [w:] Pituła B.: Wieloaspektowe pojmowanie roli zawodowej nauczyciela
^4. Sośnicki K.: Istota i cele wychowania, 1994 [w:] Pituła B.: Wieloaspektowe pojmowanie roli zawodowej nauczyciela
^5. Żebrowska M., Łuczyńska B.: Problem autorytetu rodziców świetle badań nad nieletnimi z zakładów wychowawczych i poprawczych, Psychologia wychowawcza 1996 nr 4 [w:] Pituła B.: Wieloaspektowe pojmowanie roli zawodowej nauczyciela
^6. Jazurkiewicz I.: Autorytet nauczyciela, Wydawnictwo Impuls, Kraków 1999 [w:] Pituła B.: Wieloaspektowe pojmowanie roli zawodowej nauczyciela