Kryteria sukcesu są dokładnymi wskazówkami, które wskazują uczniom drogę do celu, czyli informują ucznia co powinien umieć, co będzie podlegało ocenie, na co powinien zwrócić szczególną uwagę podczas nauki. Nauczyciel wspierający ucznia w procesie uczenia przekazuje mu kryteria sukcesu do każdej lekcji, , do każdej pracy domowej , sprawdzianu, czy innej formy pracy i aktywności. Powszechne NaCoBeZu staje się tym samym drogowskazem, pokazującym uczniom kierunek, w którym powinni podążać, aby osiągnąć zamierzony cel czyli sukces.
Ważnym aspektem w formułowaniu kryteriów sukcesu jest zapisanie ich z punktu widzenia ucznia, z użyciem czasowników operacyjnych. Treść kryteriów sukcesu pokazuje wówczas zamierzone efekty kształcenia ale, co najważniejsze sprzyja też temu aby uczeń wziął odpowiedzialność za swój proces uczenia się ( obliczam dowolną metodą wskaźnik urbanizacji, wyjaśniam przyczyny eksplozji demograficzne w krajach Afryki, opisuję proces abrazji…). Zaproponowane przykłady są wskazówkami, dzięki którym uczeń samodzielnie powinien rozpoznać, że odpowiedź, którą przygotował jest prawidłowa, że zadanie, opis czy dowolna praca jest wykonana właściwie.
Kryteria sukcesu stanowią jedną ze strategii oceniania kształtującego. Stosowanie tej metody w procesie uczenia się ucznia to sposób na zawarcie z naszymi uczniami pewnego rodzaju umowy – my wskazujemy jak i czego powinni się nauczyć aby cel zajęć został osiągnięty, wspomagamy i wspieramy w ten sposób uczniów w procesie samodzielnego uczenia się, ułatwiając im samokontrolę i pewien rodzaj samosterowności nad własną pracą. Taka strategia to także metoda pozwalająca jednocześnie na kształtowanie kompetencji kluczowych w zakresie kompetencji osobistych, społecznych i w zakresie uczenia się.
Kolejną strategią wzmacniającą kształtowanie kompetencji kluczowych jest udzielanie informacji zwrotnej. Istotą informacji zwrotnej jest zmniejszenie luki pomiędzy tym, gdzie uczeń jest , a tym gdzie powinien być.
Uczniowie potrzebują informacji zwrotnej na temat własnych osiągnięć i oceny swojej pracy. Ocena pracy ucznia, aby była przez niego skutecznie wykorzystana w procesie uczenia się , powinna mieć formę wyczerpującego komentarza i odnosić się do wcześniej ustalonych kryteriów sukcesu.
Ocena pracy ucznia w formie wystawianego stopnia, jest jedynie informacją o tym ,w jakim stopniu odbiega ona od idealnej pracy w rozumieniu nauczyciela. Wystawianie ocen niedostatecznych w małym stopniu mobilizuje go do pracy i nie daje wskazówek, co uczeń ma zrobić, aby jego praca była oceniana lepiej.
Informacja zwrotna wg J. Hattie funkcjonuje na czterech poziomach i pozwala odpowiedzieć na trzy pytania uczącego się: „Dokąd zmierzam?”, „W jaki sposób do tego dochodzę?” oraz „Jakie będą następne kroki?”. Poziomy, na których możemy wykorzystać powyższe pytania dotyczą: poziomu zadania i jego efektu, trwającego procesu uczenia się, samoregulacji i komunikatu „Ja”.
Sztuka skutecznego nauczania polega na zapewnieniu odpowiedniej formy informacji zwrotnej na poziomie, na którym uczeń pracuje lub z poziomu znajdującego (się) zaraz nad nim – z jednym wyjątkiem: nie wolno łączyć informacji zwrotnej z pochwałami, bo osłabia to jej efekt.
Nie należy też łączyć oceny kształtującej i sumującej w tym samym czasie, czyli pisać uczniowi komentarz do jego pracy i jednocześnie stawiać stopień. Z przeprowadzonych badań wynika, że nie jest to korzystne. W 1986 r. Ruth Butler przeprowadziła badania polegające na porównaniu efektów przekazywania trzem grupom uczniów różnych rodzajów ocen: pierwsza grupa otrzymała tylko stopnie, druga grupa stopnie i informacje zwrotną, trzecia tylko sama informację zwrotną. Wyniki nazwane później efektem Butler pokazały, że efekt oceniania pierwszej grupy był zerowy, drugi bliski zeru, tylko u trzeciej grupy zauważono poprawę wyników nauczania. Inne eksperymenty pokazują, że jeżeli uczniowie otrzymują jednocześnie komentarz i ocenę, to pamiętają jaką otrzymali ocenę, a nie co zawierał komentarz. Jeśli zaś otrzymali sam komentarz, to czytają go uważnie.
Dzieci uczą się w różny sposób angażując do tego wiele zmysłów. Niektóre zapamiętują to co zobaczą czyli ich dominującym zmysłem, dzięki któremu zapamiętują jest wzrok; inne zapamiętują to co usłyszą czyli dominuje słuch; a jeszcze inne to co dotkną czy wykonają jakieś zadanie w ruchu. Sprawa jest trudniejsza, gdy psycholog stwierdza, że dziecko jest np. kinestetyko-słuchowcem lub kinestetyko-wzrokowcem. Mając na uwadze, że w klasie czy grupie przedszkolnej jest więcej niż jedno dziecko, nauczyciel nie może pozwolić sobie na nauczanie tylko jedną metodą, np. metodą ze słuchu, ponieważ w jednej klasie czy jednej grupie są dzieci o różnych rodzajach sensoryczności. Kierowani zróżnicowanymi profilami intelektualnymi uczniów w danej klasie, nauczyciele muszą zrezygnować z jednego stylu nauczania dla wszystkich uczniów, na rzecz bardziej dopasowanego do indywidualnych potrzeb uczniów podejścia, wykorzystującego teorie inteligencji wielorakich.
Koncepcja inteligencji wielorakich zrodziła się jako teoria psychologiczna, skoncentrowana na „indywidualnych różnicach w sile i sposobie prezentacji”. Została opracowana na początku lat osiemdziesiątych przez psychologa i neurologa- Howarda Gardnera. Jego zdaniem wszyscy ludzie posiadają 8 podstawowych i oddzielnych zdolności umysłowych, które są właściwe dla każdej inteligencji. Pojawia się ona w różny sposób i na różnych etapach rozwoju, dlatego też zarówno ocenianie, jak i kształcenie powinny być do tego dostosowane. W przypadku, gdy nauczyciel zdecyduje się na wdrożenie teorii o inteligencji wielorakiej w codziennych zajęciach klasowych, musi taki etap rozpocząć określeniem jakie typy inteligencji posiadają uczniowie, których będzie uczył.
INTELIGENCJA JĘZYKOWA (LINGWISTYCZNO-WERBALNA) - pozwala odbierać świat poprzez słowo mówione i pisane. Charakteryzuje ją wrażliwość na rymy, znaczenie słów i dźwięki oraz umiejętność wypowiadania się i logicznego ujmowania zdarzeń. Inteligencja językowa przejawia się w sprawności językowej dotyczącej zarówno dźwięków mowy, gramatyki, znaczenia słów, jak i umiejętności stosowania języka w różnych sytuacjach. Polega również na sprawnym posługiwaniu się symbolami i dobrym rozumieniu tekstu. Według doktora Thomasa Armstronga inteligencja językowa to „najprawdopodobniej najbardziej uniwersalna inteligencja spośród wszystkich inteligencji wielorakich."
Osoby z dominującą inteligencją językową:

• lubią słuchać i opowiadać bajki, lubią rymowanki, gry słowne i rzeczy wykraczające poza ramy konwencji,
• formułują swoje myśli i wypowiedzi w sposób przejrzysty, mają bogate słownictwo, swobodnie korzystają ze słów, tworzą wspaniałe opowiadania,
• mają dobrą pamięć słuchową, mają dobrą pamięć do imion, nazwisk, różnych nazw, zapamiętują trudne słowa, bez trudu zapamiętują wiersze i lubią je recytować, mają łatwość uczenia się języków obcych,
• bawią się słowami, słowa dostarczają im rozrywki, lubią czytać, chętnie uczestniczą w debatach i dyskusjach, dobrze radzą sobie z różnymi formami wypowiedzi pisemnych.
• INTELIGENCJA RUCHOWA (CIELESNO-KINESTETYCZNA)- pozwala odbierać świat poprzez ruch i kontakt fizyczny. Charakteryzuje ją zdolność wykorzystywania własnego ciała do rozwiązywania problemów, do kontrolowania własnej motoryki i do ukierunkowanego ruchu. Inteligencja ruchowa przejawia się w poznawaniu świata poprzez doświadczanie i działanie oraz w sprawnym posługiwaniu się przedmiotami i manipulowaniu nimi.

Osoby z dominującą inteligencją ruchową:

• lubią różnorodne ćwiczenia fizyczne, chętnie uczestniczą w zabawach ruchowych, łatwo uczą się różnych sprawności ruchowych, lubią zajęcia sportowe, pasjonują się sportem, potrafią poprzez ruch wyrażać emocje,
• są uzdolnione manualnie, chętnie majsterkują i wykonują różne prace ręczne, , mają dobre wyczucie czasu i przestrzeni, sprawnie posługują się przedmiotami,
• potrafią świadomie i celowo wykorzystywać ruch, mają doskonałe wyczucie własnego ciała, używają mowy ciała, gestykulują, mają dobrą koordynację ruchową

INTELIGENCJA MATEMATYCZNO-LOGICZNA (NUMERYCZNO-LOGICZNA) - pozwala odbierać świat poprzez liczby i ciągi zdarzeń. Charakteryzuje ją zainteresowanie światem przedmiotów, symboli liczbowych i operacji matematycznych. Inteligencja matematyczno-logiczna przejawia się również w logicznym myśleniu, rozumieniu abstrakcyjnych relacji i dostrzeganiu związków przyczynowo-skutkowych oraz w sprawnym wykonywaniu różnego rodzaju obliczeń.
Osoby z dominującą inteligencją matematyczno-logiczną:

• potrafią logicznie myśleć, umiejętnie szeregują, klasyfikują i wnioskują, lubią precyzyjne instrukcje, są konkretne i dociekliwe, łatwo dostrzegają związki przyczynowo-skutkowe,
• lubią przeliczać różne rzeczy, mają ustalony porządek i kolejność rzeczy, denerwują się, gdy przebywają z osobami niezorganizowanymi,
• grają w gry logiczne i strategiczne, lubią zagadki i łamigłówki, zadają dociekliwe pytania, potrafią grupować i klasyfikować, rozumieją znaczenie symboli.

INTELIGENCJA WIZUALNO-PRZESTRZENNA - pozwala odtwarzać wrażenia wzrokowe, odbierać świat poprzez obraz i formy przestrzenne. Charakteryzuje ją zdolność do tworzenia w umyśle trójwymiarowych obrazów, relacji przestrzennych oraz wizualizacji. Inteligencja wizualno-przestrzenna przejawia się zdolnością do spostrzegania informacji wzrokowych oraz przestrzennych, do przekształcania i modyfikowania ich.
Osoby z dominującą inteligencją wizualno-przestrzenną:

• mają zdolność dostrzegania szczegółów w otaczającym świecie, są wrażliwe na kształty, wzory, linie i kolory, mają pamięć obrazów, „myślą obrazami”,
• lubią rysować, malować, modelować, rzeźbić i lepić, chętnie tworzą różnorodne formy przestrzenne, mają dobrze rozwinięty zmysł dotyku,
• bez trudu korzystają z map, diagramów, tabel czy wykresów, tworzą i rozumieją schematy rysunkowe, lubią różne układanki typu puzzle, klocki,
• lubią sprawdzać, jak coś działa, z czego się składa, tworzą modele, potrafią odnaleźć drogę w nieznanym miejscu, w labiryncie.

INTELIGENCJA MUZYCZNA (SŁUCHOWA) - pozwala odbierać świat poprzez dźwięk, rytm i melodię, pozwala tworzyć, przekazywać i rozumieć istotę oraz znaczenie dźwięku. Charakteryzuje ją łatwość percepcji i tworzenia muzyki, muzykalność, rozumienie struktury utworów muzycznych. Inteligencja muzyczna przejawia się we wrażliwości na dźwięki oraz w umiejętności uchwycenia i rozpoznania dźwięków nierozpoznawanych przez innych.
Osoby z dominującą inteligencją muzyczną:

• mają poczucie rytmu, mają dobry słuch muzyczny, są bardzo wrażliwe emocjonalnie, łączą muzykę z emocjami,
• mają łatwość zapamiętywania i odtwarzania rytmu, lubią śpiewać i nucić, mają swoje ulubione utwory muzyczne, lubią słuchać różnych lub wybranych gatunków muzyki, są wrażliwe na wszystkie dźwięki płynące z otoczenia, tworzą własne rytmy i melodie, chętnie uczą się przy muzyce,
• grają lub próbują grać na instrumentach muzycznych, wydobywają dźwięki z przedmiotów o niemuzycznym przeznaczeniu podstawowym, nucą i podśpiewują podczas zabawy i/lub podczas pracy.

INTELIGENCJA INTERPERSONALNA- pozwala odbierać świat przez pryzmat drugiego człowieka. Charakteryzuje ją zdolność rozumienia innych ludzi, umiejętność komunikowania się i wchodzenia w interakcje z innymi, a także rozumienia relacji międzyludzkich. Inteligencja interpersonalna przejawia się umiejętnością rozpoznawania uczuć i intencji innych ludzi, wyczuwania ich nastrojów.
Osoby z dominującą inteligencją interpersonalną:

• łatwo nawiązują kontakty społeczne, są towarzyskie i komunikatywne, utrzymują dobre relacje z innymi ludźmi,
• mają mocno rozwiniętą wrażliwość, są świadome uczuć innych ludzi, mają predyspozycje do pracy w zespole, chętnie pracują w grupie, mają zdolności przywódcze, mają dobrze rozwinięte zdolności mediacyjne.

INTELIGENCJA INTRAPERSONALNA - pozwala odbierać świat przez pryzmat własnej osoby. Charakteryzuje ją zdolność do refleksji nad sobą i własnym zachowaniem, motywacją i emocjami, wysoka samoświadomość, umiejętność kierowania własnym postępowaniem. Inteligencja intrapersonalna przejawia się w umiejętności rozróżniania własnych uczuć czy nastrojów i wykorzystywaniu tej wiedzy w działaniu. Rozróżnianie własnych intencji oraz wysoka motywacja prowadzą do tworzenia adekwatnego obrazu własnej osoby, co pozwala na podejmowanie trafnych decyzji życiowych.
Osoby z dominującą inteligencją intrapersonalną:

• dobrze znają siebie, swoje mocne i słabe strony, posiadają własną wewnętrzną motywację, lubią i potrafią pracować samodzielnie, świadomie i precyzyjnie wyznaczają cele własne,
• lubią decydować o sobie, są zaradne i niezależne, mają dobrze rozwiniętą intuicję i zdolność przewidywania, mają poczucie własnej wartości, stawiają sobie wysokie wymagania, dążą do doskonałości,
• są wyciszone i skupione na własnych przeżyciach, są spokoje, skryte i refleksyjne, chronią własną prywatność, są świadome roli, jaką odgrywają, są świadome własnych uczuć, mają zdolność do empatii, lubią spędzać czas we własnym towarzystwie.

INTELIGENCJA PRZYRODNICZA (NATURALISTYCZNA) - pozwala odbierać świat poprzez środowisko naturalne i otoczenie. Charakteryzuje ją duża wrażliwość, zdolność dostrzegania wzorców w naturze, rozpoznawania i kategoryzowania świata roślin, zwierząt oraz innych obiektów i przedmiotów. Inteligencja naturalistyczna przejawia się w umiejętności doceniania, rozpoznawania i rozumienia natury.
Osoby z dominującą inteligencją naturalistyczną:

• interesują się otaczającym światem, są nim zafascynowane, dostrzegają specyficzne zależności i wzorce występujące w przyrodzie, potrafią zrozumieć świat roślin i zwierząt, prowadzą obserwacje i kategoryzacje świata roślin i zwierząt, pasjonują się ekologią, kolekcjonują różne naturalne okazy przyrodnicze, lubią przebywać w wolnej przestrzeni, na powietrzu,
• samodzielnie eksperymentują, doświadczają i odkrywają, starają się poznać różne zjawiska przyrodnicze, fizyczne i chemiczne, potrafią dobrze opiekować się zwierzętami, są wrażliwe na ich los,
• pielęgnują rośliny, klasyfikują otaczające przedmioty w hierarchie, oglądają programy popularno-naukowe o tematyce przyrodniczej, lubią publikacje o tematyce przyrodniczej.

Wszystkie rodzaje inteligencji wzajemnie tworzą charakterystyczny i specyficzny profil. Zmieniają się w trakcie rozwoju, zmianom ulega więc także indywidualny profil inteligencji. Jedne inteligencje są bardzo mocno rozwinięte, inne zdecydowanie słabiej, co sprawia, że każdy człowiek posiada swoje mocne i słabe strony. Zrozumienie i rozwijanie mocnych stron można wykorzystać zarówno w życiu rodzinnym, ale także w przedszkolu, szkole czy pracy. Zgodnie z tezą Gardnera, przyjęte zostało założenie, że każde dziecko jest zdolne. Nauczyciele powinni dostrzegać, rozwijać i wspomagać indywidualne zdolności swoich uczniów, a szkoła zapewnić wszystkim uczniom możliwość wszechstronnego rozwoju. Ważne jest, aby od najmłodszych lat dzieci poznawały własne możliwości, uczyły się świadomie i mogły funkcjonować w warunkach zapewniających wielointeligentne poznawanie świata. Istotna jest rzetelna diagnoza pozwalająca na poznanie i określenie indywidualnego profilu inteligencji każdego dziecka i wspieranie jego drogi edukacyjnej.

Polecana literatura:

1. Hattie J.: Widoczne uczenie się nauczycieli- Jak maksymalizować siłę oddziaływania na uczenie się wyd .Biblioteka Szkoły Uczącej się Warszawa 2015 CEO
2. Uczę się uczyć – Ocenianie kształtujące w praktyce wyd .Biblioteka Szkoły Uczącej się Warszawa 2016 CEO
3. Poleszak W. Porzak R. Kata G. Kopik A.: Diagnoza i wspomaganie w rozwoju dzieci uzdolnionych. Test Uzdolnień Wielorakich i materiały dydaktyczne, Warszawa 2014
4. Taraszkiewicz M, Rose C.: „Inteligencje Wielorakie w klasie”, Trendy uczenia w XXI wieku.

Zespół doradców SCDIDN Siedlce:

Dariusz Kozioł
Marta Lipińska
Agnieszka Sempruch
Monika Szutkowska