Dobrostan uczniów, choć fundamentalny, często ginie w natłoku dyskusji o wynikach i reformach edukacyjnych. Liczymy i mierzymy ich sukcesy, a miarą skuteczności edukacji, w ocenie wielu środowisk, jest efekt w postaci oceny, wyniku egzaminu, „czerwonego paska” itd. A przecież dobrostan wg koncepcji autodeterminacji (Ryan, Deci, 2010) to stan zaspokojenia potrzeb:1) przynależności, 2) kompetencji, 3) autonomii.
Ad.1) Budowanie tożsamości klasy jako zespołu, a nie tylko grupy uczniów (patron klasy, motto, piosenka powitalna, okrzyk „bojowy”, codzienne rytuały: powitanie, pożegnanie, urodziny, zagadka dnia, myśl dnia, itp.). Określenie wspólnych celów do realizacji (czego się dziś uczymy?; co chcielibyśmy wspólnie osiągnąć w tym tygodniu/miesiącu/roku?; co mamy ze sobą wspólnego – pasje, zdolności, ubrania, zwierzęta domowe, itp.?). Wzajemna życzliwość (listy do przyjaciela, dziennik dobrych uczynków, minuta „pięknych słów”).
Ad. 2) Wyzwania dostosowane do możliwości; zadania zbyt trudne – powodują lęk, zadania zbyt łatwe – wywołują poczucie nudy. Niezwykle ważne są tzw. zadania wielopoziomowe – to samo wprowadzenie dla wszystkich uczniów, ale w realizacji różne poziomy trudności. To uczeń sam decyduje, który poziom (i ile poziomów) wybiera. W tak zaplanowanych, realizowanych działaniach każdy uczeń ma poczucie sukcesu: i tak oto uczeń
z trudnościami zostaje z refleksją – „poradziłem sobie”, uczeń zdolny – „nie nudziłem się”.
Ad. 3) W zaspokojeniu potrzeby autonomii ważne jest podanie uzasadnienia omawianych podczas zajęć treści: Po co to robimy? Umożliwianie uczniom współdecydowania o przebiegu zajęć (forma uczenia się, zakres tematów, sposób sprawdzenia wiedzy, środki dydaktyczne); tolerancja na chwilowe ich „nieangażowanie się” w zajęcia z różnych względów (przy zasygnalizowaniu przez wspólnie ustalony gest/znak); dawanie przestrzeni dla wyrażenia opinii na temat aktualnych zajęć i oczekiwań dotyczących przyszłych działań.
Elementy składowe dobrostanu ucznia:
- pozytywna samoocena (poznanie siebie, swoich emocji i talentów),
- dobre relacje z rówieśnikami/rówieśniczkami i nauczycielami/nauczycielkami,
- otrzymywanie konstruktywnej informacji zwrotnej,
- ciekawe lekcje,
- dobra atmosfera na zajęciach,
- poczucie wpływu – „uczeń ma głos”
- nieobciążanie nadmiarem zadań,
- aktywność fizyczna,
- przejrzyste zasady pracy i współpracy,
- docenianie.
Czynniki wpływające na poczucie dobrostanu ucznia:
- Rodzina - wsparcie emocjonalne, stabilność domowa, przekazywane wartości;
- Szkoła - relacje z nauczycielami, atmosfera w klasie, dostęp do wsparcia psychologicznego;
- Rówieśnicy - relacje z kolegami i koleżankami, akceptacja, grupy rówieśnicze;
- Własny temperament – w tym umiejętność radzenia sobie ze stresem, indywidualne predyspozycje.
Każdy nauczyciel ma wpływ na kształtowanie się dobrostanu swoich uczniów i uczennic, już choćby poprzez swoją lekcję: począwszy od świadomego wyboru tematu do realizacji, zbudowania celu edukacyjnego i wskazania kryteriów sukcesu, poprzez jej mądrą i efektywną organizację, po dobór adekwatnych do tematu i grupy metod i narzędzi, używanie języka szacunku i życzliwości. Ponadto budowanie przez nauczycieli pozytywnych relacji, a także troszczenie się o ciekawy i efektywny proces uczenia, aktywne słuchanie ucznia, tworzenie wspierającej i bezpiecznej atmosfery, w tym przykładanie wagi do celebrowania sukcesów swoich podopiecznych - może wpłynąć na tworzenie, wzmacnianie dobrostanu uczniów. Młodzi lu¬dzie są szczególnie wyczuleni na to, w jaki sposób reaguje się na ich osiągnięcia. Chcąc dbać o dobrostan dzieci i młodzieży, należy doceniać ich sukcesy, nawet te drobne.
Jak szkoły dbają o dobrostan uczniów?
- tworzą bezpieczną przestrzeń, udzielają wsparcia w trudnych sytuacjach,
- kształtują umiejętności miękkie,
- promują aktywność fizyczną,
- zachęcają do zrównoważonego odżywiania,
- pomagają budować poczucie tożsamości i własnej wartości,
- pomagają budować pozytywne relacje z rówieśnikami i nauczycielami,
- pomagają budować poczucie przynależności do szkoły i klasy.
W wielu miejscach na świecie w świadomy, systemowy sposób wspiera się inicjatywy
i programy edukacyjne budujące dobrostan dzieci i młodzieży w szkołach. Możemy o tym przeczytać w raportach i publikacjach, np. z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, krajów skandynawskich czy Australii. Coraz bardziej upowszechnia się to w Polsce, szczególnie pozytywny obraz tworzy przechodzenie od teoretyzowania do praktycznych działań edukacyjnych, wychowawczych. Również profilaktyka to ważne zadanie szkoły w kontekście dbania o dobrostan uczniów. Szczególną uwagę zaczęto zwracać na edukację i promocję zdrowia psychicznego. Uczniowie powinni zostać wyposażeni w umiejętności radzenia sobie ze stresem i trudnościami oraz być przygotowani do samodzielnego rozwiązywania konfliktów.
Korzyści wynikające z dbania o dobrostan ucznia:
- lepsze wyniki w nauce,
- większa motywacja do nauki,
- rozwinięte umiejętności społeczne,
- zwiększona odporność psychiczna i emocjonalna.
Należy także wspomnieć o istotnym zagrożeniu dla dobrostanu młodych ludzi, jakim jest niewłaściwe korzystanie z nowoczesnych technologii, przede wszystkim nadużywanie internetu. W związku z tym im szybciej zaczniemy wyposażać dzieci, młodzież w wiedzę na temat zagrożeń związanych z użytkowaniem sieci oraz dawać konkretne wytyczne, jak radzić sobie w wirtualnym świecie, tym bardziej będziemy mieli wpływ na budowanie, wzmacnianie dobrostanu ucznia. Reasumując, stwierdzić należy: dobrostan ucznia to proces ciągły, wymagający zaangażowania zarówno szkoły - wszystkich jej podmiotów, jak i rodziny oraz samego ucznia.
BIBLIOGRAFIA
- Czapiński J. (red.), Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2015.
- Kaczmarzyk M., Strefa napięć. Historia naturalna konfliktu z nastolatkiem, Wydawnictwo Element, Gliwice 2020.
- Kulesza-Tałan D., Jak wspierać dobrostan uczennic i uczniów w szkole?: przewodnik, https://szkoladlainnowatora.ceo.org.pl/wp-content/uploads/2021/03/dobrostan-przewodnik.pdf [06.05.2025].
Józefa Jóźwik
doradca metodyczny
w zakresie wychowania przedszkolnego
SCDiDN w Siedlcach