Dlaczego zaangażowanie obywatelskie młodych ludzi jest obecnie tak ważne? Z pewnością miały na to wpływ wyniki Międzynarodowych Badań Edukacji Obywatelskiej (ICCS), przeprowadzonych w 2022 roku w 22 państwach Europy, z których wynika, że polscy uczniowie klas ósmych dobrze rozumieją zjawiska polityczne, znają zasady demokratycznego państwa, ale wyróżniają się dużą nieufnością w stosunku do rządu, parlamentu i partii politycznych. Oznacza to znaczącą i rosnącą alienację polityczną młodych ludzi.2 Badani uczniowie okazują wysoki brak zaufania do innych ludzi (64% twierdzi, że nie można ufać innym) oraz do szkoły (tylko 45% badanych uczniów ma zaufanie do szkół). Alienacja i nieufność przekładają się też na niechęć do angażowania się w życie społeczne czy polityczne. Co ciekawe polscy uczniowie są wśród tych, którzy najbardziej nie ufają mediom tradycyjnym a największym zaufaniem darzą media społecznościowe.3 Dlatego warto podjąć działania, które zmienią nastawienie naszych przyszłych wyborców i zbudować ich sprawczość w oparciu o realizację czterech z szesnastu prostych działań obywatelskich zaproponowanych przez autorów podstawy programowej. Na liście propozycji znalazły się między innymi: debaty, wolontariat, start w szkolnych wyborach, działalność w samorządzie szkolnym, wywiad ze świadkiem historii, petycja, sonda, zbiórka, analiza kampanii wyborczej. Drugim praktycznym elementem przedmiotu jest realizacja projektu edukacyjnego w małej (maksymalnie 5 osobowej) grupie. Może być to projekt badawczy lub społeczny, uczniowie sami będą o tym decydować.
Ponieważ edukacja obywatelska ma być przede wszystkim przedmiotem praktycznym, dlatego nauczyciel powinien stosować na lekcjach przede wszystkim metody aktywizujące. Preferencja tych metod wynika także z dążności do zmaksymalizowania zaangażowania uczniów w proces uczenia się i przyjmowanie za niego odpowiedzialności. Do rekomendowanych metod pracy należą różnego rodzaju debaty….4
Dlaczego debata? I dlaczego oksfordzka?
Nieco historii...
Debaty istnieją od czasów starożytnych, od czasów, kiedy ludzie zaczęli dyskutować i spierać się o własne racje. Stanowiły zatem jedną z metod konfrontacji różnych, sprzecznych ze sobą, stanowisk. O początkach debat prof. dr hab. Grzegorz Nowik tak pisze w Podręczniku debat historycznych.5
Narodziły się w Gaju Akademosa, sześć stajów (3 kilometry) od Aten, gdzie cztery wieki przed narodzeniem Chrystusa istniała Akademia Platońska, najstarsza szkoła europejska, od której nazwę wzięły późniejsze szkoły wyższe. Nauczano w niej retoryki (sztuki wysławiania i argumentowania) oraz filozofii (w tym logiki matematycznej i nauk przyrodniczych, które uważano za część filozofii).
Sposoby jej prowadzenia często przybierały różne formy i zasady silnie powiązane z kulturą polityczną danego państwa. Jeden z najpopularniejszych typów debaty powstał w wiktoriańskiej Wielkiej Brytanii. Tzw. oksfordzki styl debatowania (ang. Oxford-Style debate) wytworzył się w oparciu o mocno dialektyczną angielską debatę akademicką, która obowiązywała na uniwersytecie w Cambridge i Oksfordzie. Nazwa debaty oksfordzkiej wywodzi się ze słynnej dyskusji, w której naukowe poglądy wymienili Thomas Henry Huxley – zoolog, paleontolog i filozof, obrońca Karola Darwina – oraz Samuel Wilberforce, biskup Oksfordu w Kościele anglikańskim, późniejszy biskup Winchesteru. Debata odbyła się 30 czerwca 1860 r. w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, siedem miesięcy po publikacji O powstaniu gatunków Karola Darwina.6
Debaty oksfordzkie, będące jedną z form sformalizowanej dyskusji, stanowią niezwykle wartościowe narzędzie w edukacji patriotycznej i obywatelskiej, ale mogą być wykorzystywane w szeroko pojętej edukacji na wszystkich płaszczyznach wiedzy – począwszy od nauk przyrodniczo-matematycznych po nauki humanistyczne, np. język polski. Ich formalny charakter, oparty na określonych i jasnych zasadach, umożliwia prowadzenie uporządkowanego sporu wokół istotnych tez, co sprzyja nie tylko rozwijaniu umiejętności argumentacji, ale również skutecznemu zdefiniowaniu stanowiska w dyskusji. Dzięki debatom uczestnicy czują się bardziej zaangażowani w dyskusję, co może zwiększyć ich poczucie odpowiedzialności za dany problem. Szkoła XXI wieku musi wyjść naprzeciw problemom współczesnego świata i nie tylko przygotować uczniów do stawiania czoła tym zjawiskom, ale przede wszystkim nauczyć umiejętnego forsowania swojego stanowiska przy jednoczesnym szacunku do stanowiska opozycjonisty. Debaty w swoim założeniu są zatem nie tylko sposobem prezentacji poglądów o fundamentalnych sprawach, ale także próbami ich poznania i zrozumienia.
Współcześni nauczyciele wykorzystują wiele metod, by zainteresować ucznia swoim przedmiotem, by pobudzić jego przynależność do miejsca, sytuacji, czy problemu, by wykrzesać z niego to, co może pomóc zrozumieć otaczający go świat z całą feerią zjawisk i problemów. W kontekście edukacji patriotycznej i obywatelskiej, istotne staje się wykorzystanie narzędzi pozaformalnych, które umożliwiają uczestnikom aktywne angażowanie się w proces nauki poza tradycyjnymi strukturami klasowymi – a debata jest właśnie takim narzędziem.
Według słownika języka polskiego debata to omawianie zagadnień; roztrząsanie problemów; zwykle na zebraniu, posiedzeniu, w parlamencie; dyskusja; obrady.7 Debata to jednak coś więcej – to proces uczenia się i rozumienia – tak ważny w edukacji. Uczenia się, bo przecież, aby zasiąść do konstruktywnej dyskusji trzeba temat dogłębnie poznać. Świadomość, że przede mną zasiądzie ktoś o odmiennych poglądach, odmiennym stanowisku, pobudza i mobilizuje do poszukiwania, dociekania, analizowania, a w efekcie do interdyscyplinarnego postrzegania zjawiska.
Rozumienia, bo zanim podejmiemy się przedstawienia własnych racji, musimy je po prostu zrozumieć. Ważne aspekty pojęcia debaty, jako złożonego procesu poznawczego to zaangażowanie w poznawanie, nauka krytycznego myślenia, twórcze wykorzystanie wiedzy, pokazanie wielowymiarowości problemu, spojrzenie na niego jak na wielowymiarowy proces, samodzielna krytyka źródeł, rozwijanie kompetencji kluczowych, nawiązywanie relacji interpersonalnych, poznawanie nowych rozwiązań, a wreszcie samokształcenie, czyli np. przełamanie stresu związanego z przemawianiem, czy doskonalenie wystąpień publicznych. Debata to rywalizacja, intelektualna rozrywka, a także wielkie emocje – współczesny młody człowiek styka się z tymi zjawiskami na co dzień, a debata staje się okazją do szlifowania umiejętności społecznych, do skutecznego porozumiewania się, do umiejętności argumentowania i pracy w grupie. Cytując za Agnieszką Kampką:
Istotą samej debaty jest zatem publiczne przedyskutowanie jakiegoś zagadnienia. Natomiast debata publiczna to dyskusja na ważki temat, który dotyczy całego społeczeństwa lub większej zbiorowości, budzącym kontrowersje i posiadającym zarówno zwolenników jednego rozwiązania, jak i przeciwników pewnej tezy.8
Po przeanalizowaniu wielu aspektów debaty, nasuwa się pytanie. Czy debata oksfordzka pozwoli rozwinąć się w szerokim spektrum komunikacji interpersonalnej, np. w obszarze edukacji obywatelskiej i patriotycznej? Oczywiście, że tak. Udział w debacie oksfordzkiej wymaga szerokiej wiedzy teoretycznej związanej z tematyką obranego stanowiska – nie może to być pobieżne patrzenie na zjawisko, gdyż trudno wyciągać konstruktywne wnioski z niepełnego poznania – musimy być pewni, że to, co udowadniamy jest tym, w co wierzymy. To przecież nasze stanowisko, a proces debatowania polega na przekonaniu innych do własnych przekonań, teorii, czy tezy. Wychodząc z takich założeń jesteśmy krok od sukcesu.
Zespół doradców metodycznych SCDiDN w Siedlcach:
Barbara Kodzis
Katarzyna Madej-Szczęśniak
Małgorzata Połeć
1. Edukacja Obywatelska- komentarz metodyczny do podstawy programowej -file:///C:/Users/micha/Downloads/EDUKACJA_OBYWATELSKA_-_Komentarz_metodyczny_do_podstawy_programo.pdf
2. Najbardziej niepokojące wydaje się bardzo niskie zaufanie zgeneralizowane wśród badanych uczniów – tylko 36% ósmoklasistów deklaruje, że innym ludziom można ufać, – które od 2009 roku spadło aż o 22 pkt. proc. (z 58%). [za] J. Witkowski –Rozumiem, ale nie ufam. https://ceo.org.pl/rozumiem-nie-ufam-edukacja-obywatelska/
3. Młodzi w demokracji. Wyniki Międzynarodowego Badania Kompetencji Obywatelskich ICCS 2022. https://iccs.ibe.edu.pl/wp-content/uploads/2023/11/ICCS-2022_raport.pdf
4. Współdecydowanie w szkole. https://kursy.ceo.org.pl/uploads/Wspoldecydowanie-w-szkole- 67ec3637d57d5.pdf
5. Grzegorz Nowik, Debaty są stare jak świat, [w]: praca zbiorowa, Radosław Czekan, Jan Błoński, Podręcznik debat historycznych, Wyd. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, warszawa 2018, s. 6-7;
6. Krzysztof Frąszczak, Debata oksfordzka w ujęciu historycznym, Studencki Magazyn Biznesowy „Biznesmaniak”, nr 5/2020
7. Debata (hasło), [w:] Uniwersalny Słownik języka polskiego PWN, red. S. Dubisz, Warszawa 2006, t.1, s. 561.
8. Agnieszka Kampka, Debata publiczna, Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2014, s. 17